Từ Hồng Kông năm 1956 đến sân khấu toàn châu lục ngày nay – Asian Cup là hành trình của lịch sử và quyền lực bóng đá châu Á. Nơi Nhật Bản thống trị, Qatar trỗi dậy và cả châu lục đang chờ đợi bước ngoặt mới tại 2027. Đây không chỉ là một giải đấu – mà là bản đồ quyền lực của bóng đá châu Á hiện đại.
Thông tin tổng quan về Cúp bóng đá châu Á (AFC Asian Cup)
-
Cơ quan tổ chức: Liên đoàn Bóng đá châu Á (AFC)
-
Năm thành lập: 1956 (cách nay 69 năm)
-
Khu vực: Châu Á và châu Úc
-
Số đội tham dự (vòng chung kết): 24 đội
-
Số thành viên đủ điều kiện vòng loại: 47 liên đoàn quốc gia
-
Đội đương kim vô địch: Qatar (lần thứ hai vô địch – 2023)
-
Đội vô địch nhiều nhất: Nhật Bản (4 lần – 1992, 2000, 2004, 2011)
-
Trang web chính thức: the-afc.com
-
Kỳ tổ chức kế tiếp: AFC Asian Cup 2027
Lịch sử hình thành và phát triển Cúp bóng đá châu Á
Khởi nguyên: Sự hình thành của một giải đấu liên lục địa
Ý tưởng tổ chức một giải vô địch bóng đá toàn châu Á đã được đề xuất ngay sau khi Thế chiến II kết thúc, tuy nhiên phải đến thập niên 1950, kế hoạch này mới chính thức trở thành hiện thực. Hai năm sau khi Liên đoàn Bóng đá châu Á (AFC) được thành lập vào năm 1954, kỳ Asian Cup đầu tiên được tổ chức tại Hồng Kông thuộc Anh. Trong số 12 thành viên sáng lập AFC, chỉ có 7 đội tuyển tham dự giải đấu khai sinh này, qua đó biến Asian Cup trở thành giải vô địch châu lục lâu đời thứ hai trên thế giới (chỉ sau Copa América).
Hệ thống vòng loại được phân chia theo ba khu vực địa lý lớn – Trung Á, Đông Á và Tây Á – với đội chủ nhà và các đội vô địch khu vực lọt vào vòng chung kết. Giai đoạn sơ khai này của giải chỉ có bốn đội dự vòng chung kết – thể thức này tiếp tục được áp dụng cho hai kỳ tiếp theo vào các năm 1960 và 1964. Trong bối cảnh đó, mỗi khu vực thuộc AFC đều đã có các giải đấu riêng được tổ chức theo chu kỳ hai năm một lần, tuy nhiên mức độ quan tâm và chất lượng tổ chức còn rất chênh lệch.
Hàn Quốc chính là thế lực thống trị đầu tiên của Asian Cup khi liên tiếp đăng quang ở hai kỳ đầu tiên (1956, 1960) – thành tích này vẫn được coi là đỉnh cao lịch sử của đội tuyển xứ Kim Chi tại sân chơi châu lục.
Thời kỳ thống trị của Tây Á (1964–1988)
Sau Hồng Kông và Hàn Quốc, quyền đăng cai Asian Cup 1964 được trao cho Israel – giải đấu này vẫn duy trì thể thức vòng tròn một lượt với chỉ bốn đội tham dự. Israel đã toàn thắng và giành ngôi vô địch, xếp trên Ấn Độ. Đến năm 1968, số đội tăng lên 5, rồi lần lượt lên 6 đội vào các kỳ 1972 và 1976.
Thập niên 1960–70 chứng kiến giai đoạn cực thịnh của bóng đá Iran khi họ đoạt liên tiếp ba chức vô địch châu Á (1968, 1972, 1976), trở thành đội tuyển duy nhất trong lịch sử Asian Cup giành cú hat-trick danh hiệu. Đáng chú ý, Iran cũng là nước chủ nhà của hai kỳ giải trong số đó. Năm 1972 cũng đánh dấu bước ngoặt về thể thức thi đấu khi lần đầu tiên giải áp dụng mô hình vòng bảng – đấu loại trực tiếp, một cấu trúc tổ chức mang tính hiện đại hơn.
Năm 1972, Israel bị khai trừ khỏi AFC do hệ quả của cuộc xung đột Ả Rập–Do Thái, chấm dứt hành trình của đội tuyển này tại đấu trường châu lục.
Giai đoạn 1980–1988, số đội tham dự tăng lên 10. Tây Á tiếp tục thể hiện sự lấn lướt rõ rệt: Kuwait trở thành đội bóng Ả Rập đầu tiên vô địch giải đấu khi đăng cai thành công năm 1980 (thắng Hàn Quốc 3–0 trong trận chung kết). Saudi Arabia sau khởi đầu chật vật đã nhanh chóng vươn mình thành một thế lực lớn, giành liên tiếp hai danh hiệu vào các năm 1984 và 1988 – cũng là lần đầu tiên họ đoạt chức vô địch ở một giải đấu tầm châu lục.
Thể thức thi đấu tại Vòng chung kết Cúp bóng đá châu Á: Từ nhóm 4 đội đến đại hội 24 quốc gia
Giai đoạn hiện đại: Vòng bảng & vòng loại trực tiếp
Kể từ năm 1972, Vòng chung kết Asian Cup chính thức được tổ chức theo hai giai đoạn:
-
Vòng bảng (Group Stage): Các đội chia thành nhiều bảng đấu, thi đấu vòng tròn một lượt.
-
Vòng loại trực tiếp (Knockout Stage): Các đội vượt qua vòng bảng bước vào vòng 16 đội, tứ kết, bán kết và chung kết theo thể thức loại trực tiếp một lượt.
Đặc biệt, kể từ năm 2019, số đội tham dự tăng từ 16 lên 24, chia thành 6 bảng 4 đội. Các đội nhất, nhì bảng và 4 đội xếp thứ ba có thành tích tốt nhất giành quyền vào vòng 16 đội – mô hình tương tự EURO của UEFA.